Aktuale: 2009-Septembro

La stato en Septembro 2009
Jen - ankorau en la angla - bona prezentado de la problemoj: Raporto de Izentaeva

Bonvolu Viziti la Galerion

La Malgrandiĝo de la Aral-Maro !
La mapoj montras la saman skalon !

Aral-Maro je 1950	Aral-Maro je 1998

La Aralo situas 45 gradusoj norde kaj 60 gradusoj oriente de
Greenwich. Inter 1950 kaj 1990 la mara surfaco reduktis de 66 al
33.000 km2. La profundo reduktis de 53 al 33 m kaj la volumeno
al kvinono.


La du bildoj montras la bordon de la maro je 1950 kaj je 2000
(kalkulita). Kvankam la nivelo de la Aralo ŝanĝiĝis dum
historiaj tempoj nun temas pri homfarita afero (malsaĝa
politiko de la Sovetia Sistemo sub gvidado de ^Hruŝĉov):
grandskala uzado de la du alfluantaj riveroj Amu-Darja kaj Syr-
Darja por akvumado tiom, ke tiuj riveroj preskaŭ ne plu atingas
la Aralon.  Tial la sal-enhavo altiĝis de 10 al 30 g/l. Krome
toksaj substancoj el la agrikulturo, industrio kaj militaraj
eksperimentoj trovižas en la akvo . Klimataj ŝanĝoj
pligrandiĝis. Malsaniĝoj kaj infekcioj altiĝis; rena kancero
estas dekoble pli ofta kompare kun aliaj landoj de la Komunumo
de Sendependaj Ŝtatoj.


Tiu ĉi bildo montras la supozitan surfacon de la Aral Maro
ĉirkaŭ la jaro 2000, se iu ne entute ŝanĝos la situacion.
Hodia la sciencistoj ež opinias, ke tiu nova formo de la maro
estus avantaĝo, se ne eblas plialtigi la kvanton de la
alfluanta akvo. Kondiĉe ke oni konstruos kanalon por ke provizi
freŝan (sensalan) akvon el la Amu Darja al la okcidenta parto
kiu esta pli profunde. Nur tiel la okcidenta parto ricevus
sufiĉe  da freŝa akvo por resti stabila; kaj tiel fluos akvo
el la norda  "kanalo" al la pli kaj pli malaltiĝanta orienta
parto. Sekve de tio la procentaĵo de salo en la okcidenta parto
eĉ reduktiĝos. Tio  vizio donus garantion al la fiŝista
industrio, plidaŭri je tiu  nova malalta nivelo. Tamen plej
bone estus lasi pli da akvo kun  pli bona kvalito en ambaŭ
riveroj.

Ĝis la Jaro 2000
Problemoj en la regiono de la Aral-Maro: 

1    Rilate al la kvanto de akvo.

1.1  Depreno de plejmulto de la akvo el la du riveroj Syr Darja
kaj Amu Darja por irigacii la kampojn (rizo kaj kotono) de la
regiono. La Kara-Kum kanalo eĉ gvidas la akvon en la Kaspian
maron, kaj tie endanĝerigas la ĉirkaŭaĵon pro altigo de la
mar-nivelo; ekz-e inundigas la oleo-ekspluatejoj.

1.2  Pro la malbona stato de la kanaloj kaj akvoduktoj granda
parto de la akvo perdiĝas. Jam je la konstruo oni ne atentis
pri likiĝo de akvo en la grundon.

1.3  Oni ne devas pagi por la akvo, do oni ne singarde uzas
ĝin.

1.4  La kulturoj de rizo kaj de kotono foruzas de si mem multe
da akvo. Alia problemo estas, ke bezonatas kroma kvanto da akvo
por sen-saligo de la grundo.

1.5  Pro la redukto de la areo de la Aral-Maro la klimato
ŝanŝiĝis al pli kontinenta: pli longe malvarma vintro kaj pli
altaj temperaturoj dum la somero kaj pli seka aero - tial la
dezerto kreskas.

2    Rilate al la venenigo de la regiono.

2.1  Multajn agro-toksaĵojn oni uzas en la agrikulturo; ekz-e
por la mono-kultura kotono. Unue por kreskigi ilin, due por
rikolti je la sama tempo kaj trie je la prilaboro de la kotono.
Granda parto de tiuj substancoj plidaŭras, do finfine troviĝas
en la akvo kaj en la nutraĵoj.

2.2  La ventoj transportas kune kun la sablo de la nun sekigita
iama margrundo la salon kaj la toksaĵojn en pli forajn
regionojn kaj eĉ je distanco de mil kilometroj al la Pamir-
Montaro.

2.3  Sekve de la lavado de grundo por desaligo oni devas arte
sterki la grundon - denove oni ne estas singarde al la kvantoj;
do oni uzis tro grandan kvanton da nitrato. Tiamaniere multaj
legomoj havas malaltan kvaliton kaj perdiĝas post mallonga
tempo (ekz-e melonoj kaj brasiko).

2.4  La natura fekundeco de la grundo reduktiĝas, ĉar la
grundo-faŭno ne eltenas la venenigon.

2.5  Parto de la elfluo el la kampoj refluas kune kun la
ellavita salo kaj toksaĵoj ree en la riveron. Alia parto
likiĝas en la grund-akvon kaj detruas ties kvaliton; ekz-e por
la trink-akvo.

2.6  Mastrumaj kaj industriaj poluitaj akvoj fluas sen biologia
pritrakto en la riverojn.

2.7  Militaraj biologiaj eksperimentoj sur la Insulo de
Renaskižo kaj nukleaj eksperimentoj de apuda test-areo de
atombomboj, Semipalatinsk, donas plurajn vivdanĝerajn efikojn.
Diversaj kemiažoj (ekz-e Berilio ?) el la raketo-startoj al la
stratosfero, kiuj okazas en Bajkonur aldonas plian venenigon.

2.8  La ĝenerala venenigo (nuklea, biologia kaj kemia) de la
akvo reduktas la sanecon de homoj, bestoj kaj plantoj. Diversaj
epidemioj endanĝerigas la vivon.

La Aralo povas esti savota !

     La sekvajn punktojn mi trovis - plejparte - en la
literaturo. AVE-anoj povus uzi la reton de esperantistoj en Meza
Azio, por helpi regionajn civitanajn iniciativojn je plibonigo
de la ekologia kaj socio-ekonomia kondiĉoj - ekz-e pere de
reciproka informado je loka nivelo. La UNEP agad-planon ni povas
subteni surloke. Oni povas aŭ devus:
 Enkonduki prezon por la uzita akvo, jam je la loko de la
depreno el la rivero. La prezo komencu je malgranda sumo. Tiuj
enspezoj ankaŭ devus helpi por finance subteni la sekvajn agad-
punktojn.

 Redukti la akvumitajn areojn - prefere la plej forajn. Je
tiuj areoj oni devas aŭ ŝanĝi la kulturojn (do: rizo kaj
kotono al greno kaj herbo) aŭ lasi ilin al la naturo por
rezervejoj por sovaĝaj bestoj.

 Plibonigi la kanalojn kaj la akvumigo-teknologion por
redukti la necesan kvanton de akvo.

 Enkonduki naturkonformajn agrikulturajn metodojn. Uzadi
sunan energion.

 Adapti agrikulturon al metodoj, kiuj ŝparas akvon.

 Reforsti la regionojn kiuj situas je la rando de la dezerto
(simile al la reforstigo je la rando de la Negev-dezerto en
Israelo) ankaŭ por mildigi la klimatajn ŝanĝojn. Ekz-e la
fajna polvo longe restas en la aero kaj malsanigas la homojn.
UNDP nun komencas planti zonon de arboj ĉirkaŭ la urbo Nukus.

 Biologie pritrakti komunalajn akvojn el mastrumoj kaj
fabrikoj antaŭ ol lasi la elfluon en la riveron. Ekz-e en formo
de lik-kampoj (germane: "Rieselfeld") kaj tiel filtri la akvon.

 Plibonigi la higienajn kondiĉojn - por pli bone kontroli
epidemiojn.

 Plibonigi la koton-kvaliton kaj prilabori ĝin al ŝtofoj
en la sama regiono - tiamaniere la laborlokoj ne perdiĝas - nur
ŝanĝiĝas. Mi legis pri tipo de kotono kiu bezonas malpli da
akvo.

 Starigi la necesajn por teksaĵoj maŝinfakajn metiojn kaj
industrion.

 Haltigi la militarajn eksperimentojn biologiajn kaj
nukleajn; kaj finfine detrui ĉiujn biologie sandanĝerajn
kulturojn de la biologiaj militrimedoj.

 Bonkvalite instrui la lernantojn.

 Starigi instituton de medio-afabla agrikulturo.

 Aktualigi la socialan kaj pensiulan sistemon, por ke la
nombro da infanoj po familio povas esti malalta; kaj instrui la
homojn rilate al saĝa familia politiko.

 Rezervi areojn por la sovaĝajn bestojn kaj krei naturajn
parkojn; pere de tio eblas starigi medio-afablan turismon.

Organizo:

La Asocio de Verduloj Esperantistaj (AVE) kunlaboras kun lokaj
organizoj kaj subteni ilin:
 Muzeo de Solidareco kaj Paco, Samarkand (Anatoli Iunusov)
Ni ŝatus kune kun ili prepari naci-lingvajn informilojn por
Centra Azio.

Ni pretas diskuti kun kamparanoj, kooperativoj kaj sindikatoj
pri daŭrigebla agrikulturo kaj industrio. Ni pretas diskuti kun
la politikaj kaj religiaj respondeculoj pri la spertoj el
Okcidenta Eŭropo.

AVE aparte subtenas la asocion Aral-See-Hilfe,
kiuj nun subtenas infano-departementon en la tuberkulozo-malsanulejo
"Sultanov" en Nukus/Karakalpakio (UZ) kaj surloke kunlaboranta kun la
NRO "Central Asian Free Exchange" (CAFE Nukus).
Temas pri duonjara renovigo de 60 cxambroj, lavejoj kaj necesejoj,
centra provizo de varma akvo.


Paralele al la informoj ni volas helpi rekte por daŭre
plibonigi la lokajn situaciojn. Ni povas helpi pere de informoj
por ekologie konsciaj homoj kaj organizoj en la riĉaj landoj
por ke ili finance subtenu la projektojn. Rektan helpon (ekz-e
medikamentojn) ni nur sendu kiam ili ne aĉeteblas surloke.
AVE subtenas la NRO Perzent en Nukus; en 1998
ni subtenis la plantadon da arboj por filtri la salopolvon el la
aero.

Se vi - kara leganto - interesiĝas kunlabori, bv. kontakti AVE.

Uzitaj Fontoj:
Projekto de UNEP (Unuižintaj Nacioj Mediprotekta Programo) kaj
UNDP (Evoluo Programo), Diagnoza Studo, 1992:
Aral Sea Basin Project, c/o UNDP, 4 Taras Shevchenko St.,
UZ-700029 Tashkent. E-poŝto: momir@asp.un.org.uz
B.A. Tashmukhamedov kaj A.N. Krutov, Aral Sea Basin Monitor 3,
8-9, 1996.

Fakuloj:
Sergej Bobilev (MGU, Moskvo),
V.M. Kotlyakov (Sovetia Akademio de Sciencoj, Moskvo),
Arkady Levintanus (Centro por Internaciaj Projektoj, Moskvo) kaj
Gundula Bahro (Germana Oriento-Instituto, Hamburgo).

Esperiga Evoluo de la Norda Aralo
En la nordan parton kiu apartenas al Kasahxio fluas la rivero Syr Darja,
kiu havas sufiĉe da akvo por nutri la nordan lagon.

Nuntempe oni klopodas konstrui solidan bardigon por teni la akvon.
Kaj ebligi la pliriĉiĝon de la vivo en la lago.




Norda Aralo, 1973-05-29 (Landsat 1)      
 
Norda Aralo, 2000-07-29 (Landsat 7)











La jaro 2005 
La suda parto de la Aralo pli reduktiĝas, ĉar ĝi preskaŭ ne ricevas akvon.

La insuleto Vozroshdenje iĝis duoninsulo. Tie SU testis biologiajn armilojn,
ekz-e bakteriojn kiuj kaŭzas peston kaj antrakson.
La ujoj tutverŝajne ne estis detruitaj, sed simple enterigitaj.



Por aktualaj informoj bonvolu viziti la jenajn paĝojn:


CAFE Nukus (angle)

NRO, kiu organizas plurflankan helpon surloke.


Aral-See Helpo por infanoj (germane)

NRO, kiu devenis el filmistoj, kiuj ne nur filmis la katastrofan situacion sed pro tio fondis la asocion.

AVE havas rektan ligon kun Aralsee-Hilfe.

Gxis 2004 ili renovigis infano-malsanulejon Sultanov por Tuberkulozo en Nukus (Karkalpaka Provinco de Uzbekio).

La nuna projekto rilatas al kolhxoza lernejo en Darsan, distrikto Nukus.
Kompreneble tiuj projektoj ne rekte redonos akvon al la Aralo; sed eble kroma efiko okazos.

En 2009 tiu-chi NRO rezignis daurigi, char Uzbekio ne ebligas efikan subtenon - bedaurinde.
Tamen ilia pagharo restas tre inform-richa.

NRO Perzent, Nukus (Dr. Oral Atanyasova), subtenas virinojn kaj infanojn.

INTAS EU-Funduso por Centra Azio (angle)

Ekzemplo en Hindio (de)




Vojaĝo al la Aral-Maro 1997 

Trajne - meze de aŭgusto - inter Jekaterinburgo kaj Taŝkento
mi vidis 3 kamelojn kaj ni preterpasis dum duona tago la
Balĥaŝ-Lagon.
En Taŝkent mi tranoktis ĉe
familio de biologino kaj geologo - biciklistoj; ni parolis pri
la ekologia kaj ekonomia situacio. Ni vizitis la novan
bestoĝardenon, kiu estas kopio de la moskva zoo - malgraŭ la
alia klimato. Tie oni bredas sukcese diversajn bestojn.

Tuttaga ekskurso per aŭtomobilo al la ^Cervak barlago (reloj
ekzistas ĝis la lago), situante 40 km oriente de Taŝkent kaj
1000 metroj super la mara nivelo en la komenco de la Tien-ŝan
montaro. Tie estas bona aero, lago por bani - ankoraŭ mankas
konvenaj instalaĵoj por loĝi tie. Grandegan turisman
komplekson oni ne finkonstruis; ĝi estus tro granda por la
lago. Uzbekio volas evoluigi mediafablan
turismon. Laŭ la
ĉervak rivero oni povas iri ĝis la landlimo al Kirgizio; la
vegetacio estas interesa, spicaj kaj sanigaj herboj, migdalaj
arbetoj kaj pistakujoj.
Uzbekio havas 3000 jaran historion, sed ĉefe interesis min la
situacio de la Aral-Maro, kiu ne
plu ricevas akvon.
AVE eldonis broŝureton pri tiu ĉi problemaro. Por planti
kotonon kaj rizon oni mortpafis per maŝinpafiloj tie vivantajn
kapreolojn kaj la lupojn (romano de ^Cingis Aitmatov), kaj oni
konstruis kanalojn, por uzi la akvon de la du riveroj, Amu Darja
kaj Syr Darja. Do, nuntempe la rivera akvo ne plu atingas la
Aral-on. Sekve ĝi reduktiĝas de jaro al jaro kaj sekve la
saleco altiĝas kaj pro la multaj agrokemiaĵoj la akvo-sitacio
estas malbone - plej multo de la fiŝospecioj ne plu ekzistas,
la ĉe-mara arbaro kun granda biodiverseco preskaŭ ne plu
ekzistas - pro tio ankaŭ la sovaĝaj bestoj formortis.
^Cu estas granda konsolo, ke en Nukus, ĉefurbo de Karakalpakio sude de
la Aral-o situas tre bona Aral-Mara
Muzeo, kie la historio de la lago estas zorgeme kaj
belaspekte konservata? Krom tio estas tie belarta muzeo.

La pentristo Grigori Ulko el Samarkand pentras pri la vivo ĉe
la Aralo; kaj pentrante sekvis la malpliboniĝon de la tuta
vivo, trafante de la manko de akvo.
AVE planas organizi ekspozicion de liaj bildoj kaj la
ekologia/ekologia sociala situacio en la okcidenta Eŭropo,
komence en Freiburg -ĉu ankaŭ alie ?


Dank' al Murodkul Rozikov mi povis viziti
la oficejojn de UNDP
(Evoluiga Programo de la UN) en Taŝkent kaj Nukus kaj la ĉefon
de la kvin-ŝtata oficejo rilate la akvo-mastrumado en la Aral-
Regiono (EC-IFAS), s-ro Giniatullin. Alia institucio kiu
komencas vere trovi solvon estas WARMAP (Akvo de Aral Regiono
Mastruma Programo (aŭ simile)), subfako de TACIS (Teknika Helpo
por la eks-sovetiaj landoj); ili nun almenaŭ mezuras kaj
pripensas, ŝanĝi la agrikulturon uzante malpli da rivero-akvo.
UNDP plantigas zonon de arboj ĉirkau la urbo Nukus por
plibonigi la mikroklimaton kaj protekti la homojn kontraŭ la
fajna polvo je ventegoj, kiuj malhelpas la spiradon. 

Dank al s-ro Kamalov mi renkontiĝis kun D-rino Oral Atanyazova
(NRO: Perzent), kiu servas por la
patrinoj, kiuj havas la plej
malfacilan vivon tie. ^Si trovis por nia Aral-agado eblecon uzi
nian malaltan buĝeton (intertempe 360 usd) por plibonigi la
medion rilate organika agrikulturo, planti arbojn (kiujn ??) kaj
plibonigi la trinkakvon. Mi scias ke nia kontribuo estas
malgranda - tamen mi fidas al ŝi, ke la mono estos bone uzata.

En Samarkand mi vizitis la Muzeon de
Solidareco kaj Paco, kie Anatoli Iunusov pere de
Esperanto kaj pluraj aliaj lingvoj aranĝis ekspozicion de
kontraŭ militaj afiŝoj, k.t.p.; kaj pli grave ankaŭ prezentas
pacigajn afiŝojn kaj tekstojn.
Redukti krizojn kaj helpi al la
popoloj superi politikajn problemojn sen milito estas la plej
granda provoko kaj tasko. Bedaŭrinde KSKE (konferenco por
sekureco kaj kunlaboro en Eŭ-ropo) havas malmulte da mono.


Pro manko da tempo kaj neklaraj eblecoj mi uzis aviadilon al
Tehran. La flugo super la kanaloj,
la Amu-Darja rivero kaj la
Turkmenbaŝi-kanalo (kiu deprenas la akvon el la Aral) montris
ke la kanaloj finiĝas en lagoj en la dezerto; ŝajne tiuj lagoj
ne havas verdaĵojn ĉirkaŭ si; do, la akvo simple vaporiĝas
kaj eniras en la grundon.


Finfine mi denove tre dankas al ĉiuj miaj
gastigantoj, interparolantoj kaj helpantoj.


AVE (c/o M. Westermayer)