El: Tutmondaj Scienco kaj Tekniko, 1996/3, p-oj 30 - 34 (cn, eo)
![[cn]](tskt96_3t.jpg)
Enkonduko:
La arbaroj, pulmoj de la Tero, etendiĝas sur
ĉirkaŭ 7% el la tuta surfaco de la globo, t.e. la
kvarono de la teraj areoj. Sed tiu ĉi grandega biomaso
rapide reduktiĝas, almenaŭ per surfaco ekvivalenta al
tiu de Britujo ĉiujare. La Eŭropa Spaciala Agentejo
(ESA) lanĉis en 1994 la programon "Trees" (pri observado de
medio per artsatelitoj). Ties celo estas, tre precize kalkuli la
kvantojn de la vegetala tavolo de la planedo kaj de ties evoluo;
pere de numera traktado de la senditaj bildoj oni deduktas
donitaĵojn pri la arbaro. Oni kalkulas speciale je la
eŭropa artsatelito ERS-1, kiu funkcias pere de radaraj
frekvencoj, kaj do "vidas" trans la nuboj kiuj, ekzemple, plej
ofte kovras la tropikajn arbarojn.
(laŭ artikolo de F. GRUHIER kaj M. DE PRACONTAL
"Atmosfero..." en la franca gazeto "Le Nouvel Observateur", n-ro
1574 (5/11-1-1995), p.61)
Geografia Priskribo:
Tibeto kaj Himalajo estas grandega akvorezervujo por la tuta Sud-
Azio kaj ties centoj da milionoj da loĝantoj. La Brahmaputro
- en la tibeta Jarlung Cangpo (yar.lun gtsan.po) - havas sian
fonton en la glaĉeroj de la tibeta supraĵoj.Ĝi
fluas sur 2.057 kilometroj tra la tibetaj altebenaĵoj
antaŭ ol akvumi, kaj ofte inundi la valojn kaj
ebenaĵojn de Ĉinio, Bangladeŝo kaj Bharato. La
Jang-ce-kiang (aŭ Jangzi), unu el la plej longaj riveroj de
la mondo, naskiĝas en la tibeta provinco Kham, en la orienta
fino de la himalaja montoĉeno. La Flava Rivero (Huang He),
la alia plej longa rivero de Ĉinio, havas sian fonton en la
nordo de la tibeta altebenaĵo. Kelkaj el la plej vastaj
virgaj arbaroj de la mondo estas (aŭ estis) en Tibeto, pulmo
de la tero. Nur la arbaroj de la centra Tibeto (U-Cang)
kuŝas sur 6,3 milionoj da hektaroj.
En Tibeto estas pli ol 1.500 lagoj, kies akvoj estas inter la
plej puraj de la tero. Ekzemple, la Turkisa Lago de Jamdrok estas
une el tiuj; kvankam ĝi havas areon de 620 km2, ĝi
estas endanĝerigata, ĉar hidrocentralo de
ĉirkaŭ 100 MW forsuĉos la akvon, postlasante
finfine ŝlim-lagon.
"Natur und Umwelt" (Naturo kaj Medio 4/94) kaj "China's Tibet"
(ĉina Tibeto, printempo 1990)
Spertoj en Meza Eŭropo:
Kelkcent jaroj antaŭe ankaŭ en Germanio oni trouzis la
arbaron, ĝis montriĝis difektoj de la ekosistemo,
ĉefe perdo de grundo kaj inundoj. Ek de pli ol cent jaroj
komencis nova sistemo de uzado de arbaroj. La registaro
ekinstalis t.n. forst-oficejojn, kiuj prizorgas la ŝtatajn
arbarojn, kaj ankaŭ ordonis leĝon por replantado de
forhakita arbaro.
La forstsciencistoj eltrovis, ke pli valoras arbaro kun diversaj
arbospecioj, kvankam de la labora vidpunkto monokulturo
ŝajnis esti pli profitodona. Hodiaŭ oni agnoskas la
valoron de arbaro ne nur laŭ la gajnota ligno sed ankaŭ
laŭ pluraj vidpunktoj:
- plibonigo de aero (transformado de karbondioksido en
oksigenon, elfiltrado de polvo);
- redukto de la temperatur-ekstremoj dum somero kaj vintro;
- ripozo de homoj;
- tenado de la grundo kaj pli longa reteno de pluvakvo kun la
bona konsekvenco, ke la akvo elfluas ankaŭ dum sekaj
periodoj;
- multaj diversaj bestoj loĝas en la arbaro, kiuj
stabiliĝas la biosistemon - krome povas doni viandon
al ĉasistoj;
- kelkaj fruktoj kaj fungoj kreskas nur en la arbaro kaj
servas por bestoj kaj homoj;
- daŭra rikolto de ligno nur, se oni denove plantas
arbidojn aŭ ebligas, ke naturaj semoj povas ekkreski
(tio signifas, ke oni ne forhakas grandajn areojn je unu
fojo, sed malgrandajn areojn - malpli ol 1 hektaro.
Tiu ĉi sistemo estas medioafabla kaj donas daŭran
rikolton (angle: sustainability). Krome la ŝtato lasas
kelkajn arbarojn sen rikolto de la homo - tiel denove iĝas
preskaŭ praarbaro.
G. Olschowy (eld.) "Eingriffe in die Umwelt und ihr Ausgleich
(Intervenoj en la medion kaj iliaj kompensoj)", eldonejo Parey
(1981, p. 518-550)
Aktuala Situacio en Tibeto:
Certe ankaŭ en Ĉinio oni pripensis la situacion -
ekzemple la "ĵurnalo de la Popolo" publikigis fine 1988
jenan artikolon: "La tibeta virga arbaro estas unu el la plej
bone domaĝitaj el la arbaroj de nia lando. Sed, hontige por
ni, de dek jaroj ankaŭ tiu ĉi arbaro estis viktimo de
gravaj sabotadoj sekve de anarkiaj hakadoj kaj incendioj. Kiu
kontemplas la arbaron en Tibeto povas vidi ke vastaj arbaraj
areoj malaperis. Ĉiuj, kiuj amas la heredan posedaĵon
de nia lando sentos pro tio bedaŭrojn. Mi iris al la loka
ĉefurbo Mi, kie la ligno estis amasita ĉie. Ĉu
ŝtataj ĉu privataj forstaj entreprenoj, ĉiuj estis
okupataj per hakado. Eĉ la junaj arboj estis hakataj por
esti vendotaj. La malŝparado estas grandega. Granda nombro
da grandaj arboj estis forlasitaj surtere, manke de transportaj
rimedoj. La arbaro en la sudo de la loko estis tute forhakita.
Pluraj dekoj da incendioj okazas en Tibeto ĉiujare. Dekoj
da miloj da hektaroj tiel perdiĝas. Ni esperas ke la
koncernataj departementoj faros energiajn decidojn por protekti
la riĉofontojn de la tibeta arbaro." (Renmin Ribao, 20-an
de oktobro 1988) (Trad-o de Christian Lavarenne, laŭ P-A
DONNET, "Tibet...", Paris: Gallimard, 1992, p.235-244).
Kaj kia estas la nuna situacio en Tibeto ? Por la UNCED
Konferenco en Rio de ĵaneiro en junio 1992 estis preparita
dika dosiero pri la situacio de la ekosistemo en Tibeto. Tiu
anglalingva dokumento, "Tibeto: 1992-a situacio pri naturmedio
kaj disvolviĝo" estas parte bazita sur ĉinaj oficialaj
statistikoj.
Laŭ tiu ĉi raporto, pli ol 40% el la virga arbaroj en
centra Tibeto kaj en tibetkulturaj Kham kaj Amdo (nun partoj de
la ĉinaj provincoj Siĉuan, Junan, Kinghai kaj Gansu)
estis forhakitaj ekde la '50-aj jaroj. Tiel la arbaraj areoj, de
22,1 milionoj da hektaroj en 1950, t.e. 9% el la tuta areo de la
koncernata teritorio, reduktiĝis al 13,4 milionoj da
hektaroj, t.e. 5% el la teritorio.
Plejparto el tiuj ĉi arbaroj el koniferoj, el kiuj multaj
estas ducentjaraj, lokiĝas ĉe la orienta parto de la
tibeta altebenaĵo, laŭlonge de la valoj de la Flava
Rivero, de Jangzi, de Mekongo, de Salueno kaj de Brahmaputro.
Tiuj hakadoj produktis 2.990 milionojn da kubaj metroj da ligno,
malaperigante 46% el la tuta disponebla stoko en tiuj regionoj
en 1950. Transportitaj al la interno de ĉinio kaj ofte
eksportitaj, tiu ĉi ligno enspezigis 54.000 milionojn da
dolaroj al la ĉina registaro.
Tiuj ĉi hakadoj daŭras ! La ununura bremso estas la
malfacileco de aliro al tiu arbaroj, sed novaj vojoj estas
konstruataj, ĉefe en la regiono Kongpo kaj Paŭo Tamo
kiuj restis ankoraŭ relative domaĝitaj en la
Aŭtonoma Regiono de Tibeto kie pli ol 20.000 soldatoj de la
Popola Armeo de Liberigo kaj tibetaj malliberigitoj estas
dungitaj al intensa hakada laboro.
Maloftege kompensita de novaj plantadoj, tiu senarbarigo provokas
la malaperon de granda parto el la faŭno de Tibeto (el kiuj
certaj specioj estas tiel minacataj de absoluta tutmonda
malapero), plirapidigitan erozion, terenglitadojn kaj
iompostioman ŝtopigon de la riveroj per sedimentoj,
ĉefe de la Flava Rivero, Jangzi kaj Brahmaputro, kio
pligravigas la mortigajn inundojn en la regiono, inkluzive de
Bharato kaj Bangladeŝo. Laŭ Bradley Rowe, brita fakisto
pri la ekologio de Tibeto kaj membro de la Royal Geographic
Society (la brita Reĝa Geografia Societo), enkalkulante la
hakadojn faritajn post 1985, 70% el la arbaroj de Tibeto, de la
najbaraj provincoj Siĉuan kaj Junan nun estas detruitaj.
(trad-o de C. Lavarenne: Agence France Presse (Franca Novaĵ-
Agentejo), 11-an de februaro 1991).
Laŭ aktualaj informoj de germana ĵurnalisto K. Ludwig
la situacio estas, ke la ĉina registaro ordonis
rekultivadon, tamen preskaŭ nenie oni vidas junajn arbarojn.
Do, la ĉina-tibetaj forstistoj devus atentigi pri tio.
Alimaniere baldaŭ mankos la ligno en Ĉinio; krome
inundoj kaj sekaj periodoj sekvos unu la aliajn.
Saĝa uzado de ligno necesas kaj replantado de diversspecaj
arbaroj.
Ĉu necesas tiomagrade forkonsumi kaj eksporti lignon el
Tibeto fare de Ĉinio ?
Tio jam estas politika demando.
Certe multaj aliaj temoj rilatas al la ekologia situacio de
Tibeto, kaj sekve ankaŭ tiu de la najbaraj regionoj, kiuj
apartenas al Eŭrazio:
- ŝanĝo de la malnova maniero de agrikulturo kaj
paŝtado;
- ekspluatado de resursoj kun sekvo de poluoj de akvo, grundo
kaj aero;
- radioaktivaj poluoj el nukleaj eksplodoj;
- ekologie eltenebla nombro da enloĝantoj.
Tamen unu el la plej gravaj aferoj, kiuj afliktos rekte la
najbarajn regionojn, estas la detruo de la arbaroj. Saĝa kaj
scienca agado necesas por retrovi la ekologian bilancon en
Tibeto.
D-ro Manfred Westermayer
D-ro Christian Lavarenne
El: Tutmondaj Scienco kaj Tekniko, 1996/3, p-oj 30 - 34 (cn, eo)